อ.ดำเนินสะดวก

........งบประมาณในการขุดคลองดำเนินสะดวก การขุดคลองดำเนินสะดวก ซึ่งใช้แรงงานของคนล้วนๆ ใช้เวลาในการขุด 2 ปีเศษ โดยเริ่มขุดคลองตั้งแต่ พ.ศ.2409 ปีขาล ใช้งบประมาณ 1,400 ชั่ง เป็นเงิน 112,000 บาท (หนึ่งแสนสองหมื่นสองพันบาท) เป็นเงินของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 จำนวน 400 ชั่ง ของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ที่พระสมุหกลาโหม จำนวน 1,000 ชั่ง รวมเป็นเงิน 1,400 ชั่ง หรือ 112,000 บาท เงินในสมัยนั้นมีค่ามาก ค่าแรงของผู้ชายวันละ 1 บาท ข้าวสารถังละ 60 สตางค์ ผ้าขาวม้าผืนละ 40 สตางค์ ก๋วยเตี๋ยวชามละ 3 สตางค์ การขุดคลองดำเนินสะดวกนี้ใช้เวลาขุดประมาณ 2 ปีเศษ งบประมาณที่กล่าวมานี้เข้าใจว่า ต้องมีประชาชนเอาแรงมาช่วยกันขุดคลอง และข้าราชการก็มีเงินเดือนอีกแผนกหนึ่ง อาจไม่ได้รวมอยู่ในงบประมาณนี้ เพราะคลองดำเนินสะดวกมีความยาวถึง 840 เส้น เป็นระยะทางที่ยาวมาก

........อาณาเขตของคลองดำเนินสะดวกมีถึง 3 จังหวัดคือ สมุทรสาคร ราชบุรี สมุทรสงคราม เป็นคลองที่มีเรือสัญจรไปมาเป็นจำนวนมาก ขนาดกว้างของลำคลอง 6 วา ลึก 6 ศอก พอที่เรือสัญจรไปมาได้สะดวก ส่วนมากเป็นเรือใบ เรือแจวและเรือพาย เพื่อให้เร็วขึ้น เรือที่วิ่งจึงติดเครื่องยนต์ ทำให้มีคลื่นมากเมื่อมีคลื่นมาก ทำให้น้ำกัดเซาะตลิ่ง จากคลองขุดที่กว้างแต่เดิม 6 วา ก็กลายเป็น 10 วา 15 วา บางแห่งถึง 20 วา ทำให้ผู้เป็นเจ้าของที่ดินต้องทำเขื่อนกั้นตลิ่งไม่ให้พัง ปัจจุบันคลองมีขนาดกว้างประมาณ 15 วา (30 เมตร)

........เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ซึ่งเป็นผู้อำนวยการขุดคลอง เมื่อทำการขุดเสร็จเรียบร้อยแล้ว ได้ทำเป็นแผนผังในการขุดคลองยาว 840 เส้น กว้าง 6 วา ลึก 1 วา 2 ศอก นำขึ้นทูลเกล้าถวายแด่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 พระองค์ทรงเห็นว่าคลองที่ขุดใหม่นี้เป็นคลองที่ยาวมากและเป็นคลองที่ขุดได้ตรง ไม่คดเคี้ยว สะดวกต่อการสัญจรไปมา จึงทรงพระราชทานนามให้เป็นมงคลนี้ว่า ดำเนินสะดวก และได้ทำพิธีเปิดคลองดำเนินสะดวก พ.ศ.2411

........แต่เดิมที เมื่อสมัยทำการขุดคลองดำเนินสะดวกใหม่ๆ พระศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ได้สร้างศาลาที่พักคนงาน ณ บริเวณที่ปากคลอง ลัดราชบุรี ชาวจีนเรียกคลองนี้ว่า คลองลัดพี้หรือคลองลัดพี แต่นิยมเรียกกันมาจนปัจจุบันคือ คลองลัดพี ไม่ว่าจะเป็นชาวจีนหรือชาวไทย แต่ที่เรียกคลองลัดราชบุรีนั้นถูก เพราะการเดินทางสมัยก่อนใช้เรือเป็นพื้น จะไปยังตัวเมืองราชบุรี ก็ต้องลัดไปทางคลองนี้ จึงเรียกกันว่าคลองลัดราชบุรี

........ชาวสวนดำเนินสะดวก

........ชีวิตและความเป็นอยู่ชาวสวนดำเนินสะดวก การทำมาหากินสำหรับชาวสวนปลูกพืชผักต่างๆ ได้แก่ พริกหอม กระเทียม แตงโม ผักกาดทางขาว (แปะฉ่าย) ผักกาดทางเขียว (คะน้า) ถั่วลิสง (ถั่วคุด) ถั่วแดง (ถั่วอีเตาะ) ถั่วเหลือง (ถั่วแระ) ถั่วฝักยาว (ถั่วค้าง) กะหล่ำปลี (คะน้าลุ้ย) กะหล่ำดอก (คะน้าดอก) ตั๊วใฉ่ ใช้เท้า (หัวผักกาดดอง) ผักชี บวบ คื่นฉ่าย มะเขือต่างๆ แตงกวย (แฟง) แตงกวา แตงท่อน แตงร้าน แตงไทย ฟักทอง ข้าวโพด

........รัชกาลที่ 5 เสด็จประพาสต้น

........พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ได้เสด็จประพาสต้น อำเภอดำเนินสะดวก จังหวัดราชบุรีเมื่อวันเสาร์ที่ 16 กรกฎาคม พ.ศ.2447 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นำเรือพระที่นั่งเข้าเทียบท่าหน้าวัดโชติทายการามตรงศาลาการเปรียญที่สร้างใหม่นั้นพระอธิการช่วง เจ้าอาวาสวัดโชติทายการามในสมัยนั้น ได้ทราบว่า พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เสด็จมา พระอธิการช่วง จึงได้นำพระลูกวัด จำนวน 5 รูปลงมาเจริญชัยมงคลคาถา (สวดชยันโต) เป็นการต้อนรับ ได้เป็นที่พอพระราชหฤทัยของพระองค์ ได้ตรัสถวายเงินเพื่อเป็นการบูรณะวัดจำนวน 10 ชั่ง (800 บาท) และถวายพระสงฆ์ที่มาเจริญชัยมงคลคาถารูปละ 1 ตำลึง (4 บาท) และโปรดเกล้าให้มหาดเล็กจัดที่ประทับแรมบนศาลาการเปรียญ ให้พนักงานเครื่องต้นประกอบพระกายาหารสำหรับเสวย ณ ที่ศาลาท่าน้ำ

ที่มา : หนังสือประวัติตลาดน้ำดำเนินสะดวก ผู้แต่ง พระครูสิริวรรณวิวัฒน์ (2536)